Một số giải pháp nhằm nâng cao năng lực quản trị của doanh nghiệp niêm yết tại Việt Nam

Mối quan hệ giữa năng lực quản trị và hiệu quả hoạt động của doanh nghiệp

Theo kết quả khảo sát năm 2012 của Tổ chức Tài chính Quốc tế (IFC) về chất lượng quản trị doanh nghiệp của các doanh nghiệp niêm yết tại Việt Nam theo các tiêu chí của Thẻ điểm quản trị (Corporate Governance Scorecard), các doanh nghiệp có điểm số cao nhất về chất lượng quản trị doanh nghiệp đều có kết quả kinh doanh tốt hơn các nhóm còn lại, thể hiện qua các chỉ tiêu về khả năng sinh lời ROA, ROE của các doanh nghiệp. Theo đó, nhóm 25 doanh nghiệp có chất lượng quản trị doanh nghiệp tốt nhất có ROA ở mức 9,5%, ROE đạt 17,2%; trong khi nhóm 25 doanh nghiệp có điểm số về quản trị thấp nhất có ROA chỉ đạt 1,4% và ROE đạt 1,2%, thấp hơn nhiều so với nhóm doanh nghiệp có điểm số quản trị cao.

Những con số trên đã thể hiện mối quan hệ nhân quả giữa năng lực quản trị và hiệu quả hoạt động của doanh nghiệp. Với những điều kiện về nguồn lực như nhau, quản trị tốt sẽ phát huy có hiệu quả những nguồn lực đó, giúp huy động tốt hơn các nguồn vốn từ bên ngoài và duy trì được tốc độ tăng trưởng vững chắc về doanh thu và lợi nhuận. Ngược lại, nếu năng lực quản trị yếu kém sẽ không khai thác được, thậm chí làm suy giảm những nguồn lực đó, dẫn đến tổn thất và làm giảm giá trị doanh nghiệp, mất niềm tin của các nhà đầu tư, cổ đông, và khách hàng của doanh nghiệp.

Thực trạng quản trị công ty tại các công ty niêm yết tại Việt Nam

Hiện tại, các công ty niêm yết tại Việt Nam tuân thủ khung quản trị công ty tại Luật Doanh nghiệp 2014 có hiệu lực từ 01/7/2015, các quy định cụ thể hướng dẫn về Quản trị Công ty tại Thông tư 121/2012/TT-BTC của Bộ Tài chính, quy định về niêm yết và giám sát niêm yết của Sở giao dịch Chứng khoán Thành phố Hồ Chí Minh và Hà Nội. Về cơ bản, các doanh nghiệp niêm yết đã tuân thủ các quy định liên quan đến việc xây dựng quy chế quản trị nội bộ của công ty, thực hiện công bố thông tin định kỳ và bất thường theo quy định. Tuy nhiên, theo thống kê của Sở giao dịch Chứng khoán Thành phố Hồ Chí minh, chỉ có 1/3 số công ty niêm yết đáp ứng được quy định tối thiểu một phần ba số thành viên Hội đồng Quản trị là thành viên Hội đồng Quản trị độc lập. Bên cạnh đó, phần lớn các công ty niêm yết không có các Tiểu ban giúp việc cho Hội đồng Quản trị và ngay cả với những công ty đã đảm bảo yêu cầu này thì việc thiết lập các Tiểu ban hiện mới chỉ để đảm bảo vấn đề hình thức theo quy định mà hoạt động chưa thực sự hiệu quả. Vấn đề mà các doanh nghiệp đang gặp phải là thiếu cơ cấu thành viên Hội đồng Quản trị độc lập để tham gia vào các Tiểu ban và thành viên của các Tiểu ban đồng thời là thành viên Ban Điều hành dẫn đến sự không độc lập giữa một bên đề xuất (Ban Điều hành) và một bên thẩm định cho Hội đồng Quản trị (các Tiểu ban). Thực trạng này đã ảnh hưởng không nhỏ đến năng lực quản trị công ty của các doanh nghiệp niêm yết.

Bên cạnh các quy định tại Việt Nam về quản trị công ty, từ năm 2012, Dự án đánh giá Thẻ điểm Quản trị Công ty khu vực ASEAN – sáng kiến của Diễn đàn thị trường Tài chính khu vực ASEAN (ACMF) – đã bắt đầu tiến hành đánh giá các doanh nghiệp niêm yết tại Việt Nam. Các tổ chức đánh tham gia Dự án bao gồm: Viện Quản trị công ty Indonesia, Tổ chức Bảo vệ nhà đầu tư thiểu số Malaysia, Viện Quản trị công ty Philippines, Viện Quản trị công ty Singapore, Viện Quản trị công ty Thái Lan, Trung tâm Nghiên cứu quản trị công ty, định chế và tổ chức - Trường Đại học Quốc gia Singapore và nhóm chuyên gia về quản trị công ty từ Việt Nam, đứng đầu là TS. Nguyễn Thu Hiền, Giám đốc Chương trình Maastricht MBA, Trường đại học Bách khoa TP. HCM. Đánh giá được thực hiện căn cứ trên năm lĩnh vực, bao gồm: (i) Quyền của cổ đông; (ii) đối xử bình đẳng với các cổ đông; (iii) vai trò của các bên có quyền lợi liên quan; (iv) công bố thông tin và minh bạch; và (v) trách nhiệm của Hội đồng Quản trị.

Sau bốn năm tham gia Dự án đánh giá Thẻ điểm Quản trị Công ty khu vực ASEAN, điểm số của các doanh nghiệp niêm yết Việt Nam đã từng bước cải thiện nhưng vẫn đạt điểm thấp nhất và dưới mức trung bình so với các nước tham gia đánh giá trong khu vực ASEAN (bao gồm: Thái Lan, Malaysia, Singapore, Indonesia, Philippines và Việt Nam). Năm 2014, Việt Nam đạt tổng điểm trung bình là 35,1 điểm, tăng 1,2 điểm so với năm 2013, tuy nhiên vẫn còn cách biệt rất xa so với điểm số của nước đạt điểm cao nhất là Thái Lan với 84,5 điểm. Trong đó, điểm số liên quan đến trách nhiệm của Hội đồng Quản trị của doanh nghiệp niêm yết Việt Nam chỉ đạt trên 20% và là điểm số thấp nhất trong số năm lĩnh vực được đánh giá. Kết quả này một lần nữa khẳng định năng lực quản trị công ty của các doanh nghiệp niêm yết tại Việt Nam còn khá thấp và là lĩnh vực cần được nghiêm túc nghiên cứu, đầu tư và tăng cường hơn nữa để các doanh nghiệp Việt Nam có nhiều cơ hội tiếp cận với thị trường vốn khu vực và quốc tế trong bối cảnh hội nhập kinh tế quốc tế ngày càng mạnh mẽ.

Một số giải pháp nhằm nâng cao năng lực quản trị của các doanh nghiệp niêm yết

Đối với các cơ quan quản lý Nhà nước

- Thành lập Tổ chức quản lý cấp quốc gia về Quản trị công ty:

Kinh nghiệm từ các nước trong khu vực cho thấy, các cơ quan quản lý nhà nước có vai trò quan trọng trong việc định hướng và phát triển quản trị công ty của mỗi quốc gia. Đó là lý do các quốc gia được đánh giá có điểm quản trị công ty cao và có nhiều tiến bộ trong khu vực như: Thái Lan, Singapore, Philippines, … đều có Viện Quản trị công ty của quốc gia. Tại Việt Nam, hiện tại mới chỉ có một nhóm các chuyên gia nghiên cứu và tham gia vào Dự án Quản trị công ty trong khu vực. Chính vì vậy sức lan tỏa và tầm ảnh hưởng đến công tác thực hiện và tuân thủ những nguyên tắc quản trị công ty của các doanh nghiệp Việt Nam còn hạn chế. Do đó, các cơ quan quản lý Nhà nước cần sớm nghiên cứu, đề xuất việc thành lập một Tổ chức cấp quốc gia để chỉ đạo và định hướng công tác quản trị doanh nghiệp tại Việt Nam.

Tổ chức này sẽ đóng vai trò: (i) nghiên cứu, xem xét việc đưa các chuẩn mực và thông lệ quản trị công ty tốt trên thế giới và khu vực để áp dụng tại Việt Nam hoặc xây dựng các chuẩn mực quản trị công ty của quốc gia để triển khai thực hiện; (ii) hoàn thiện hệ thống chỉ tiêu đánh giá và khuyến khích thực hành quản trị công ty tốt; (iii) thực hiện công tác truyền thông rộng rãi về vai trò của quản trị công ty và cung cấp các nguồn thông tin, tài liệu để các doanh nghiệp tiếp cận, truy cập dễ dàng; (iv) tổ chức các chương trình đào tạo chuyên biệt cho các lãnh đạo doanh nghiệp mà đặc biệt là thành viên Hội đồng Quản trị để họ nhận thức được tầm quan trọng của quản trị công ty và đưa các mô hình, hệ thống tiêu chuẩn quản trị áp dụng trên thực tiễn tại doanh nghiệp, … Từ thực tiễn kinh nghiệm của một số nước trong khu vực cho thấy, trong điều kiện chưa thể đảm bảo tuân thủ theo chuẩn mực quản trị công ty tốt nhất, mỗi quốc gia có thể xây dựng một Hệ thống chuẩn mực quản trị quốc gia tiệm cận với các chuẩn mực quản trị tốt nhất và xây dựng lộ trình để đạt được những chuẩn mực này.

- Nâng cao hiệu quả giám sát tuân thủ quản trị công ty của các doanh nghiệp niêm yết:

Các cơ quan chức năng (như: Bộ Tài chính, Ủy ban Chứng khoán Nhà nước, các Sở Giao dịch Chứng khoán TP. Hồ Chí Minh và Hà Nội,…) cần thường xuyên rà soát các quy định về quản trị công ty/quy định về niêm yết và giám sát niêm yết nhằm nâng cao hiệu quả giám sát việc tuân thủ các quy định về quản trị công ty đối với các công ty niêm yết. Bên cạnh đó, cần đưa vào áp dụng các chế tài cụ thể đối với các doanh nghiệp chưa thực hiện hoặc chưa xây dựng lộ trình thực hiện theo các chuẩn mực quản trị công ty tốt, từ đó đảm bảo tính hiệu lực của quy định trên thực tế, đồng thời tạo động lực để các doanh nghiệp nâng cao năng lực quản trị công ty.

Đối với doanh nghiệp niêm yết

- Nâng cao nhận thức về vai trò và nguyên tắc quản trị:

Để nâng cao năng lực quản trị, trước hết các nhà quản trị cần nhận thức đầy đủ và sâu sắc về vai trò và các nguyên tắc quản trị, làm cơ sở cho quá trình thực hành quản trị. Theo “Các Nguyên tắc Quản trị doanh nghiệp” của Tổ chức Hợp tác và Phát triển Kinh tế (OECD), quản trị doanh nghiệp được hiểu là những biện pháp nội bộ để điều hành và kiểm soát doanh nghiệp, liên quan tới các mối quan hệ giữa Hội đồng Quản trị, Ban Điều hành và các cổ đông của một doanh nghiệp với các bên có quyền lợi liên quan. Quản trị doanh nghiệp cũng tạo ra một cơ cấu để đề ra các mục tiêu của doanh nghiệp, và xác định các phương tiện để đạt được những mục tiêu đó, cũng như để giám sát kết quả hoạt động của doanh nghiệp.

Khi nhận thức đầy đủ và sâu sắc về vai trò và các nguyên tắc quản trị, các nhà lãnh đạo sẽ tự nguyện hướng doanh nghiệp đi theo những nguyên tắc quản trị tốt nhất để tối đa hóa hiệu quả hoạt động doanh nghiệp, nâng cao khả năng tiếp cận thị trường vốn, và thực hiện tốt hơn việc tuân thủ và giảm xung đột lợi ích giữa các bên có quyền lợi liên quan. Chính vì vậy, việc thay đổi và nâng cao nhận thức về quản trị công ty phải được khởi nguồn từ cấp lãnh đạo cao nhất trong doanh nghiệp niêm yết mà ở đây chính là Hội đồng Quản trị (với vai trò của Chủ tịch Hội đồng Quản trị) và Tổng Giám đốc. Nếu không có sự cam kết từ lãnh đạo cấp cao sẽ rất khó để nâng cao quản trị doanh nghiệp và trên thực tế đây cũng chính là phần có điểm số thấp nhất của Việt Nam trong năm lĩnh vực được đánh giá theo Thẻ điểm quản trị công ty khu vực ASEAN.

- Chủ động áp dụng các công cụ để nâng cao chuẩn mực quản trị công ty:

Bên cạnh việc tuân thủ các khung quản trị doanh nghiệp tại Việt Nam theo quy định tại Luật Doanh nghiệp, quy định liên quan đến quản trị công ty của Bộ Tài chính và Ủy ban Chứng khoán Nhà nước, các doanh nghiệp niêm yết cần chủ động nghiên cứu, áp dụng các chuẩn mực và thông lệ quản trị công ty tốt trên thế giới và khu vực tại doanh nghiệp. Hiện tại, các công ty niêm yết tại Việt Nam được khuyến khích sử dụng công cụ Thẻ điểm quản trị công ty khu vực ASEAN để nâng cao chuẩn mực và thực tiễn thực hành quản trị của doanh nghiệp. Việc sử dụng công cụ này sẽ giúp doanh nghiệp xác định được cụ thể những điểm yếu/tồn tại trong quản trị của doanh nghiệp từ Bộ câu hỏi chi tiết trong Thẻ điểm, từ đó xác định những điểm doanh nghiệp có thể cải thiện ngay và kế hoạch dài hạn để vươn tới những chuẩn mực cao hơn.

Nhận thức về vai trò của quản trị công ty sẽ được chuyển hóa thành thái độ và hành động cụ thể của lãnh đạo doanh nghiệp. Chính vì vậy, việc đưa vào áp dụng một công cụ đánh giá hiệu quả sẽ giúp doanh nghiệp đi đúng hướng và thúc đẩy việc áp dụng những thông lệ thông lệ quản trị công ty tốt tại doanh nghiệp.

- Nâng cao năng lực quản trị của Lãnh đạo doanh nghiệp niêm yết:

Trong mô hình quản trị của các công ty niêm yết hiện nay, Hội đồng Quản trị và các Tiểu ban giúp việc có vị trí rất quan trọng trong việc định hướng tầm nhìn, mục tiêu chiến lược và các chính sách quan trọng của doanh nghiệp như lương thưởng, bổ nhiệm cán bộ cấp cao, chiến lược và đầu tư, kiểm toán nội bộ,... Theo các nguyên tắc của OECD, để thực hiện nhiệm vụ giám sát hiệu quả quản lý, ngăn ngừa xung đột lợi ích và cân bằng khả năng cạnh tranh của công ty, Hội đồng Quản trị phải có khả năng đánh giá khách quan – điều này được thể hiện qua cơ cấu thành viên Hội đồng Quản trị độc lập trong Hội đồng Quản trị công ty. Việc đáp ứng được yêu cầu này đòi hỏi phải có một đội ngũ nhân lực cấp cao có trình độ, kinh nghiệm phù hợp trên thị trường lao động để doanh nghiệp có thể tin dùng và sử dụng đội ngũ này với vai trò thành viên Hội đồng Quản trị độc lập nhằm nâng cao năng lực quản trị và tính khách quan của Hội đồng Quản trị công ty.

Trên thực tế, đa phần các doanh nghiệp niêm yết lớn trên thị trường xuất thân từ doanh nghiệp nhà nước và hiện tại Nhà nước vẫn nắm giữ một phần vốn đáng kể trong doanh nghiệp. Vì vậy, việc thay đổi tư duy về việc bầu các thành viên Hội đồng Quản trị độc lập tham gia quản trị công ty cần có định hướng chỉ đạo và triển khai thực hiện từ các cơ quan quản lý vốn Nhà nước.

Chính vì vậy, các doanh nghiệp (đặc biệt là các Doanh nghiệp niêm yết hiện Nhà nước đang nắm giữ cổ phần chi phối) cần có lộ trình và giải pháp cụ thể để đáp ứng tiêu chuẩn về cơ cấu thành viên Hội đồng Quản trị độc lập theo luật định. Năng lực hoạt động của các Tiểu ban thuộc Hội đồng Quản trị cũng cần được nâng cao để phát huy vai trò tư vấn, tham mưu của bộ phận này lên Hội đồng Quản trị, góp phần nâng cao năng lực quản trị của Hội đồng Quản trị. Khi năng lực quản trị được nâng cao, lãnh đạo doanh nghiệp sẽ nhận thức được vấn đề: quản trị công ty trên thực tế không chỉ là công tác tuân thủ những quy định/chuẩn mực đã đặt ra, mà là sự đồng hành cùng doanh nghiệp và giúp doanh nghiệp tạo ra những giá trị vượt lên trên những chuẩn mực đó.

- Xây dựng và ban hành hệ thống các quy chế nội bộ:

Bên cạnh việc xây dựng một cơ cấu quản trị vững mạnh trên cơ sở tuân thủ quy định của pháp luật Việt Nam kết hợp với việc vận dụng các thông lệ quốc tế về quản trị doanh nghiệp, doanh nghiệp cần xây dựng và ban hành hệ thống các quy chế nội bộ nhằm tạo ra một cơ chế quản trị thống nhất và xuyên suốt để kiểm soát, giám sát hoạt động của doanh nghiệp một cách chuyên nghiệp, minh bạch và hiệu quả, góp phần đảm bảo lợi ích của cổ đông và sự hài hòa với lợi ích của các bên liên quan bao gồm cổ đông, khách hàng, người lao động và cộng đồng.

- Quản trị mối quan hệ giữa các bên có quyền lợi liên quan: 

Các doanh nghiệp niêm yết cần duy trì mối liên hệ với các bên có quyền lợi liên quan thông qua các cuộc đối thoại trực tiếp và gián tiếp để chủ động nhận diện được các vấn đề mang tính xu hướng cũng như giúp doanh nghiệp nhìn nhận một cách khách quan về những chính sách mà doanh nghiệp đang áp dụng, nhận diện được các nguy cơ tiềm ẩn cũng như hoạch định những bước phát triển phù hợp một cách chủ động, đảm bảo cho sự phát triển bền vững cho doanh nghiệp trong tương lai.
Nâng cao năng lực quản trị công ty – gia tăng giá trị doanh nghiệp niêm yết Việt Nam

Ngày nay, đối với các doanh nghiệp niêm yết thì giá trị cổ phiếu là phần không thể tách rời giá trị doanh nghiệp. Rất nhiều doanh nghiệp có các lợi thế về quy mô vốn hóa, tiềm lực tài chính nhưng đang bị thị trường đánh giá chưa tương xứng với tiềm năng trong khi có những doanh nghiệp lại được nhà đầu tư sẵn sàng trả cao hơn giá trị thị trường tới 40%-50% để được sở hữu cổ phiếu của doanh nghiệp đó. Bởi vì còn một một yếu tố then chốt nữa trong quyết định đầu tư vào một doanh nghiệp là lòng tin. Nếu không tạo dựng được lòng tin, sẽ rất khó thu hút được các nhà đầu tư. Việc quản trị doanh nghiệp tốt sẽ giúp các doanh nghiệp tạo dựng uy tín, thu hút được đội ngũ lao động tốt và gắn bó họ với doanh nghiệp (Các nguyên tắc quản trị công ty, IFC 2010). Niềm tin của công chúng và giá trị thương hiệu có thể khiến người ta tin tưởng hơn vào các sản phẩm của doanh nghiệp, và điều này sẽ dẫn đến việc nâng cao doanh số, từ đó dẫn đến việc gia tăng lợi nhuận và giá trị doanh nghiệp.

Nâng cao năng lực quản trị công ty không phải là một bài toán nhất thời trong ngắn hạn mà là một chặng đường dài và cần sự quyết tâm, nỗ lực của toàn bộ thị trường, bao gồm: các cơ quan quản lý nhà nước, các công ty niêm yết, các nhà đầu tư, và hướng tới mục tiêu tất cả các doanh nghiệp trên thị trường cùng tham gia thực hiện. Khi xây dựng được một hệ thống quản trị công ty tốt, hiệu quả hoạt động của doanh nghiệp chắc chắn sẽ được tối ưu hóa, và khi đó doanh nghiệp Việt Nam sẽ có cơ hội nhanh chóng tiếp cận với thị trường vốn trong và ngoài nước, vươn xa trong khu vực ASEAN và thế giới.

TÀI LIỆU THAM KHẢO
1. Các nguyên tắc quản trị Công ty của OECD (IFC & OECD, 2010)
2. Báo cáo thẻ điểm quản trị (IFC, 2012)
3. Thẻ điểm quản trị công ty khu vực ASEAN (HSX, 2015)